Wie het elektriciteitsverbruik fors omlaag wil krijgen, stoot uiteindelijk op de problemen die koelkast en vrieskast heten. Zelfs nieuwe en zuinige modellen verbruiken samen al gauw 1 kWh per dag. Gelukkig bestaan er heel wat alternatieven voor deze meestal als onmisbaar beschouwde modern apparaten.
In een eerste artikel verkennen we de zonnedroger, waarmee kruiden, groenten, fruit, vlees en vis een door de zon aangedreven bewaarproces ondergaan. Een zonnedroger wordt in warme landen al gauw te heet, wat betekent dat het apparaat ook bij ons goed functioneert. Lucas Brouns leerde er eentje bouwen en doet in deze gastbijdrage verslag van zijn ervaringen – bouwplannen inbegrepen. Het artikel verscheen eerder in het tijdschrift “Seizoenen“.
——————————————————————————————————–
|
// http://pagead2.googlesyndication.com/pagead/show_ads.js // http://pagead2.googlesyndication.com/pagead/show_ads.js |
——————————————————————————————————–
Drogen is een manier om je oogst te bewaren voor de winter, voor de verkoop, voor vrienden. De zonnedroger is daarvoor een apparaat dat ook in ons klimaat goed werkt. We gingen op cursus om er eentje te bouwen. En we kijken alvast hoe je hierin bijvoorbeeld gedroogde appeltjes en theekruiden kan maken.
Tot nu toe waren we gewend onze kruiden te drogen in bosjes aan de muur. Alleen gaat dat vrij langzaam tenzij je over een goede ventilatieruimte beschikt met een goede temperatuur. Ventilatie en temperatuur zijn inderdaad juist de zaken die je met een zonnedroger kunt opkrikken. Gezonde en smaakmakende stoffen in de droogwaar zijn uiteindelijk beter bewaard.
Behalve kruiden droog je er ook vruchten mee, schijfjes groenten, en zelfs vlees en vis zouden erin kunnen. Loopt de temperatuur in een geïsoleerde droger op een zonnige winterdag al op richting 50 °C, in de zomer kan ze boven 90° komen.
Balkon of tuin
Sommige zonnedrogers kunnen achter een traktor worden gehangen, andere kan je opklappen: net welk type je kiest. Het Appalachische model ziet eruit als een houten flipperkast (foto hierboven): een luchtsluis met een drooghuisje aan het eind. We leerden deze bouwen in een workshop op Kasteel Nieuwenhoven in Sint-Truiden, waar lesgevers Taco Blom en Erwin Van Brussel cursussen geven vanuit de Permacultuurschool Nederland en België. Een maand na de eerste volgde er een nieuwe workshop, waarin tien cursisten elk een kleiner model bouwden, dat op een balkon past (foto’s hieronder).
De keuze voor een model hangt af van waar en waarvoor je de zonnedroger gebruikt: in een buurtmoestuin met veel oogst of op een klein bedrijf zal een groter model handig zijn. Ook de prijs van de materialen is relevant. Het model van De 12 Ambachten bijvoorbeeld (zie verder), dat een schoorsteen heeft die voor een nog snellere luchtstroom kan zorgen, is hierdoor ook duurder. Al moet gezegd worden dat de prijs vooral afhangt van hoe je inkoopt: bouw je ineens vier zonnedrogers met vier mensen, dan ben je goedkoper uit dan als je er in je eentje mee aan de slag gaat (omdat je dan veel stukjes materiaal overhoudt).
Breedtegraad
Er zijn verder nog typen waarbij het zonlicht direct op de droogwaar valt. Dat is bij de hier genoemde modellen niet het geval. Zo kan de UV-straling van de zon niet de cellen beschadigen en vrije radicalen doen ontstaan. Erwin en Taco hebben het Appalachische model aangepast aan onze breedtegraad. De luchtsluis met het venster staat in een hoek van 60° van de verticaal. Je kunt kiezen voor een hoek waarbij er gemiddeld de meeste zon op valt. Zul je de droger vooral in het voorjaar of in het najaar gebruiken, dan mag het venster nog wat schuiner staan.
Principes
De luchtcirculatie in een zonnedroger komt tot stand dankzij een venster, een zwartgeverfde metalen plaat en een dubbele luchtsluis. Tussen het venster en de plaat is de lucht heet dus stijgt hij op, langs de droogwaar die op rekjes in het huisje ligt. Daarom ook ligt de waar niet te dicht opeengepakt, of ze hangt niet in te dikke bosjes. De afgekoelde lucht daalt en wordt via de onderste luchtsluis weer naar boven gezogen (er ontstaat convectie). Hete lucht kan meer vocht vasthouden, en via de ventilatieluikjes kan verse lucht worden toegevoerd.
In het begin van het droogproces, meestal de eerste paar uur, wil je het vocht van de buitenkant van de cellen doen afvoeren. Daarom staan de luikjes nu open. Daarna sluit je ze helemaal, of deels, om de temperatuur op te voeren en het water uit de binnenkant van de cellen te trekken. Groente is bewaarbaar als het vochtgehalte minder dan 10% is, voor fruit geldt in het algemeen 20%. Bij kamertemperatuur kun je de oogst dan een halfjaar bewaren, bij 11° en in het donker drie tot vier maal zo lang. Fruit is makkelijker te bewaren dan groente, omdat er in fruit meer suikers en zuren zitten. Oogst die je wilt drogen moet vers zijn en niet aangetast, aldus lesgevers Erwin en Taco.
Niet te heet
Bepaalde producten zoals appels moeten niet te heet worden (onder 60°) anders carameliseren de suikers. Met het openen van de luikjes breng je de droogtemperatuur dan omlaag. In de workshop en in de wetenschappelijke en praktische literatuur over zonnedrogers kregen we nog trucs om de temperatuur te verhogen en daarmee meer convectie te krijgen.
Zo kun je reflectieschermen plaatsen, een koperen plaat nemen in plaats van aluminium of staal, en je kan een dubbel, of dikker venster nemen. In de workshop isoleren we de droger met kurk, wat ook piepschuim (eps) kan zijn. Zou je overigens ál deze extra maatregelen toepassen dan wordt de droger al snel te heet om fruit te drogen. Een oplossing daarvoor is alweer in de maak: Taco experimenteert momenteel met een waterkoelsysteem, waarbij de restwarmte uit de droogkast wordt gebruikt om wat water te verhitten.
——————————————————————————————————–
Groenten zijn een wat grotere uitdaging om te drogen dan fruit. Er zitten minder zuren en suikers in, die immers gelden als conserveermiddelen.
——————————————————————————————————–
Groenten zijn een wat grotere uitdaging om te drogen dan fruit. Er zitten minder zuren en suikers in, die immers gelden als conserveermiddelen. Veel groenten zouden wel goed lukken, maar pompoen, courgette en tomaten minder goed, lezen we in de lijstjes die zijn verzameld door Green & Schwarz (2001: ‘Solar drying technology for food preservation’, GTZ-GATE, http://www.gtz.de). Appels, abrikozen, pruimen, dadels en vijgen gaan goed in een zonnedroger, maar citrusvruchten niet. Verder zou het goed gaan met pepers, maïs, aardappels, uiensnippers en allerlei kruiden en specerijen. In het algemeen kun je deze stappen volgen: 1. selecteer de mooiste vruchten/bladeren, 2. wassen, 3. evt. schillen en snijden, 4. evt. blancheren, zwavelen of zouten, 5. drogen, 6. luchtdicht verpakken, 7. bewaren in het donker.
Zelf bouwen
Op de illustratie hieronder (klik erop om ze te vergroten) zie je het Appalachische model van de zonnedroger. Maak een zaagplan voor het houten frame (illustratie daaronder). Met een luchtsluis (bovenzijde) van 165 cm, hoeken van 30° en een drooghuisje van 75x45x61 cm inhoud konden we precies uit met een gangbare afmeting van multiplex platen (244×122 cm). De verhouding tussen de hoogte en de lengte van de luchtsluis moet 1/15 tot 1/20 zijn.
De binnenkant van de sluis moet zo aerodynamisch zijn als je voor elkaar kunt krijgen. Maak eventuele steunlatjes voor het venster daarom niet rechthoekig maar afgekant. Schakel iemand in die een cirkelzaag of liniaalzaag kan bedienen, want ook de schuine kanten van het multiplex kun je niet met een handzaag maken.
——————————————————————————————————–
——————————————————————————————————–
In de workshop van de Permacultuur School kregen de drogers ventilatieluikjes aan de achterzijde, boven de deur. Ook had dit ontwerp een dak dat je deels kan openzetten. In Utrecht maken we een ventilatierooster aan de zuidkant, zodat we de deur groter (hoger) kunnen maken en dus ook meer rekjes kunnen plaatsen. In plaats van luikjes maken we plankjes met gaten en daaroverheen een schuifje van aluminium.
Thermometer
Kit eventueel later de kieren dicht, maar houd de droger aanvankelijk demontabel. Zo kun je je kast nog veranderen. Zaag het plexiglas venster iets te ruim, zodat het aan de zijkant oversteekt. Zo valt er geen regen binnen en hoef je niet meteen alles dicht te kitten. Plexiglas zagen is een nauwkeurig karwijtje: de plaat moet vastgezet worden met lijmtangen, en je moet het fijnste zaagje voor aluminium gebruiken.
Breng eventueel isolatie aan aan de binnenkant van de luchtsluis en het drooghuisje. Je kunt ook reflectie aanbrengen (aluminiumfolie, witte verf) aan de binnenkant van de luchtsluis voor meer lichtinval. Ook de zuidmuur van het drooghuisje kun je van reflecterend materiaal voorzien. Er zijn zelfs experimenten gedaan met reflectieschermen die opzij van het venster kunnen worden opgehesen.
Wielen, steunpalen en handvatten maken de droger verplaatsbaar, en wie haast heeft met het drogen kan het apparaat gemakkelijker even met de zon meedraaien. Het model dat De Twaalf Ambachten ontwikkelde (zie verder) is trouwens makkelijker draaibaar, met vijf wielen en een centrale draaipin. Hang een thermometer in de droger. Aan het einde van de luchtsluis is de lucht het heetst. Met insektengaas voorkom je dat beestjes de luikjes binnenvliegen. Als je last krijgt van mieren, zet de poten of wielen dan in een goot met wat water.
Materiaalkosten
Maak van tevoren een berekening van de materiaalkosten. De prijs van het apparaat is bijvoorbeeld afhankelijk van wat voor venster je gebruikt. Het venster kan een gebruikt raam zijn of een polycarbonaat venster. Polycarbonaat van 3-5 mm is voldoende isolerend en kan een hagelbui weerstaan. Vind je ergens een (dubbel)glazen ruit, pas dan de afmetingen van de luchtsluis en het drooghuisje daarop aan. Formules voor de verhouding tussen de oppervlakte van de luchtsluis en het drooghuisje zijn te vinden in eerder gepubliceerde artikelen op Homepower.org.
Belangrijk is dat er in de droger geen materialen worden verwerkt waaruit stoffen kunnen uitwasemen bij een hogere temperatuur. Gebruik voor de rekjes bijvoorbeeld geen gaas dat is gecoat met plastic. Horregaas zou naar onze informatie niet heter mogen worden dan 40 °C. Terwijl de Utrechtse zonnedroger (zonder isolatie en zonder kit) eind september al de 50 °C haalde op een geheel zonnige dag. De rekjes moeten van hygiënische materialen zijn gemaakt en eenvoudig schoon te maken: liefst weerstaan ze een staalborstel. Je kan ovenrekjes kopen bij de groothandel, of zelf rekjes maken van bamboe en rvs-draad, dan wel rvs-gaas in een houten frame. Rvs-gaas is per droogrekje bijna net zo duur als een ovenrekje.
© Tekst: Lucas Brouns
© Foto’s: Lucas Brouns, Home Power. Foto paddestoelen: André Karwath (cc).
——————————————————————————————————–
Praktische Informatie
Een lijst met de benodigde materialen voor de zonnedroger staat op de website van VELT, dat het tijdschrift “Seizoenen” uitgeeft. Je vind er ook een heleboel links naar meer informatie en bouwplannen op internet (meestal Engelstalig).
De workshops van de Permacultuurschool vind je op www.permacultuur.eu.
——————————————————————————————————–
Zonnedroger van De Twaalf Ambachten
Het centrum voor ecologische technieken De Twaalf Ambachten hanteert bij de bouw van deze zonnedroger een invalshoek van circa 58 graden, uitgaand van de gemiddelde zonnestand in voorjaar, zomer en (vroeg) najaar. De kast is zo gemaakt dat het directe zonlicht de producten niet kan bereiken, dit om kwaliteitsverlies te vermijden. Dat is vooral belangrijk bij het drogen van paddestoelen. In de kast heerst zowel een warme convectiestroom als warmtestraling, de laatste afkomstig van de zwart geschilderde metalen plaat (een oude aluminiumplaat) achter glas, die als collector dienst doet. De plaat laat een opening van ongeveer 10 cm vrij aan de bovenkant van de kast. Daardoor stroomt de hete lucht de kast in.
Achterin is een schot met een vergelijkbare opening die uitkomt onder het onderste droogrek. Via deze opening wordt de vochtige, koelere lucht uit de kast afgezogen. Dit gebeurt door de werking van de zonneschoorsteen op het dak van de kast. De Twaalf Ambachten koos voor een korte schoorsteen van 1 m die in de praktijk goed voldoet. De plexiglasbuis is afgedicht ten opzichte van de binnenste buis. De kast is gemaakt van betonplex (geplastificeerd multiplex). De kast is draaibaar opgesteld. Binnenin bevinden zich boven elkaar vijf droogrekken, bespannen met horregaas. Onderin ligt het grootste (100 x 110 cm). Het kleinste rek bovenin is smaller (55 x 110 cm).
Bij voldoende belangstelling wil De Twaalf Ambachten in Boxtel (Nederland) een workshop verzorgen. Surf naar www.de12ambachten.nl voor info of bel +31 (0)411-672621 (dinsdag tot en met vrijdag van 9-12u30).
© Tekst: De Twaalf Ambachten
© Illustratie: Wim van Overbeeke voor De Twaalf Ambachten.
——————————————————————————————————–
Meer doe-het-zelf projecten:
- Leven zonder koelkast (2): een lowtech koelkast voor groeten en fruit
- Koken zonder vuur: het isolatiefornuis
- Open source energieproductie: de Solar Fire P32
- Bouw een energiefiets of fietsmachine
- Weg met het gazon: prairietuinen, regentuinen, puintuinen en beestentorens
- Maak je eigen lowtech verticale moestuin
- Maak alles samen: open modulaire hardware
- De Chinese zonnekas: een alternatief voor de glastuinbouw?
——————————————————————————————————–
|
// http://pagead2.googlesyndication.com/pagead/show_ads.js |
www.lowtechmagazine.be 
Geef een reactie op Lucas Brouns Reactie annuleren