Er zijn bibliotheken vol geschreven over het belang van isolatie voor woningen en over het rendement van verwarmingstoestellen. Maar over het besparingspotentieel van kleding wordt in wetenschappelijke en technische studies met geen woord gerept. Nochtans is er ook op dat vlak heel wat technologische vooruitgang geboekt. Moderne thermische onderkleding kan ervoor zorgen dat de thermostaat flink lager kan worden gedraaid – zonder aan comfort en sex-appeal in te boeten. De potentiële energiebesparing is enorm, de kostprijs nihil.
Foto: Een merinoschaap (bron: Woolpower).
——————————————————————————————————–
|
// http://pagead2.googlesyndication.com/pagead/show_ads.js // http://pagead2.googlesyndication.com/pagead/show_ads.js |
——————————————————————————————————–
Op woensdag 16 februari organiseert de Vlaamse Overheid een “Dikke-truiendag“, een actie die er ons op attent probeert te maken dat ook warme kleding flink wat energie kan besparen. Het initiatief loopt sinds 2005 en werd ook in Nederland opgepikt, waar de “Warme Truiendag” afgelopen vrijdag werd gehouden. Maar lang niet iedereen is er even enthousiast over.
De Vlaamse krant De Standaard boorde de campagne, die in de eerste plaats gericht is op scholen, vorig jaar zonder genade de grond in: “Dergelijke acties doen meer kwaad dan goed, want ze suggereren dat we ons comfort moeten opgeven en terug naar vroeger moeten”, aldus redactrice Inge Ghijs. “Als het scholen echt menens is met sensibilisering rond klimaat, dan zouden leerkrachten beter tonen welke technische mogelijkheden er al bestaan om immens veel energie te besparen.“
De kritiek in het – erg giftige – opiniestukje houdt geen steek, om twee redenen. Ten eerste is technologische vooruitgang op het vlak van efficiëntie van verwarmingstoestellen helemaal geen garantie voor energiebesparing, en ten tweede hoeft het dragen van warmere kleding niet per definitie een comfortverlies te betekenen.
De verwarming gaat steeds hoger
Er zijn de afgelopen jaren grote aantallen zuinige verwarmingsketels geplaatst, maar dat heeft er niet voor gezorgd dat het energieverbruik voor verwarming is gedaald. In 2009 verbruikten de Vlaamse huishoudens evenveel energie voor verwarming (en warm water) als in 1990 (de grafiek hieronder toont de uitstoot van broeikasgassen). Dat is ook zo in Nederland. De kleine jaarlijkse schommelingen zijn te verklaren door strenge of zachte winters.
Over een lange periode beschouwd, is dezelfde trend te zien: efficiëntere verwarmingstoestellen gaan gelijk op met een stijgend energieverbruik. Waarom vertaalt de toegenomen efficiëntie zich niet in een lager energieverbruik? Ten eerste worden onze woningen steeds groter, en ten tweede verlangen we steeds meer comfort, zoals Inge Ghijs in haar opiniestuk aangeeft: ook als buiten de stenen uit de grond vriezen, zitten we liefst in t-shirt televisie te kijken. Het dragen van lichte kleding tijdens de winter wordt tegenwoordig als een mensenrecht beschouwd, terwijl het natuurlijk een zeer recent fenomeen is – een gevolg van goedkope fossiele brandstoffen en de daaruit voortgesproten centrale verwarming. Iedereen die oud genoeg is, weet dat dit soort comfort een aantal decennia geleden ondenkbaar was.
——————————————————————————————————–
Efficiëntere verwarmingstoestellen leiden niet tot een dalend energieverbruik
——————————————————————————————————–
Vreemd genoeg is de evolutie van de gemiddelde kamertemperatuur doorheen de twintigste eeuw niet of nauwelijks onderzocht. Het enige cijfer dat ik voor Vlaanderen heb kunnen vinden is een gemiddelde kamertemperatuur van 20,7 graden Celsius in 2005 (bron, pdf, pagina 153). Er wordt echter geen vergelijking gemaakt met eerdere jaren. Een Nederlands onderzoek uit 1997 geeft wel een stukje bewijs. Het stelt een stijging vast van de gemiddelde stooktemperatuur van 1 graad Celsius op slechts acht jaar tijd (bron, pdf, pagina 23): tussen 1984 en 1992 steeg de kamertemperatuur in de Nederlandse huishoudens van 20 naar 21 graden Celsius.
Besparingspotentieel
Hoewel er zelden of nooit met een woord over wordt gerept, is de kamertemperatuur een doorslaggevende factor in het energieverbruik van de verwarming (net zoals de snelheid van een auto van doorslaggevend belang is voor het energieverbruik van de motor). De thermostaat één graad lager zetten, levert een energiebesparing op van 7 tot 10 procent (bronnen: 1 / 2 / 3)(.pdf’s). Wie de thermostaat verlaagt van 22 graden naar 18 graden bespaart tot 35 procent energie.
En andersom natuurlijk. Bij een kamertemperatuur van 25 graden wordt maar liefst tot 60 procent meer energie verstookt dan bij een kamertemperatuur van 20 graden. In de wetenschap (voor het uitvoeren van experimenten) wordt kamertemperatuur gedefinieerd als zijnde tussen de 18 en 25 graden – maar tussen deze twee extremen zit dus een enorm verschil in energieverbruik.
Foto: facehunter.
De efficiëntste kachel zijn we zelf
In de hele discussie over verwarming wordt steevast over het hoofd gezien dat we ook zelf als een verwarmingstoestel kunnen worden beschouwd. Ons lichaam heeft een temperatuur van 37 graden. Omdat de temperatuur van de omgeving vrijwel altijd lager is, geeft ons lichaam constant warmte af aan de atmosfeer. Als het koud is en als er geen zware fysieke arbeid wordt verricht, dan komt het erop aan de overdracht van die lichaamswarmte zo veel mogelijk te beperken. De meeste zoogdieren en vogels zijn daarom bedekt met haar of veren. De mens heeft relatief weinig haar (we zijn “naakte apen”) en zoekt daarom zijn toevlucht in kleding.
——————————————————————————————————–
Isolatie van het lichaam is veel efficiënter dan het verwarmen van de ruimte waarin dat lichaam zich bevindt
——————————————————————————————————–
Kleding produceert zelf geen warmte: ze zorgt ervoor dat de warmte die je lichaam produceert niet verloren gaat aan de omgeving. Dat doet ze door de luchtlaag tussen huid en kleding op te warmen, tot ze dezelfde temperatuur als het lichaam bereikt. Lucht is een slechte geleider van warmte en “isoleert” dus erg goed. Precies dezelfde techniek wordt toegepast bij het isoleren van een huis. Het enige verschil is dat er bij een huis andere en dikkere materialen gebruikt kunnen worden omdat een huis niet moet kunnen bewegen.
Isolatie van het lichaam is vanzelfsprekend efficiënter dan het verwarmen van de ruimte waarin dat lichaam zich bevindt. Er moet immers maar een dun laagje lucht worden opgewarmd, terwijl een verwarmingstoestel heel de kamer moet verwarmen om hetzelfde resultaat te bekomen.
Weg met de dikke trui
De tweede fout die in het opiniestuk van De Standaard wordt gemaakt, is de veronderstelling dat warmere kleding per definitie betekent dat we aan comfort moeten inboeten. Maar hier treft ook de organisatoren van de dikke- en warme-truiendag enige blaam.
Hoewel een dikke trui als een bijzonder effectief verwarmingsinstrument kan worden beschouwd, is er wel degelijk comfortverlies tegenover het dragen van een t-shirt. Een dikke trui is (uiteraard) “dikker” en ook zwaarder dan een dun laagje katoenen stof, wat de bewegingsvrijheid enigszins beperkt. Je kan natuurlijk opmerken dat we wel ontzettend verwend zijn als we niet zo’n kleine opoffering kunnen maken voor een forse energiebesparing, maar gelukkig hoeven we die discussie dit keer niet te voeren.
Een dikke trui is namelijk niet het enige kledingstuk dat je lekker warm kan houden, en het is niet eens het beste. Alleen heeft het alternatief zo mogelijk een nog slechter imago – geheel onterecht.
Thermische onderkleding
Veel effectiever en comfortabeler dan een dikke trui is thermische onderkleding. Ze houdt de lichaamswarmte minstens even goed vast als een dikke trui, en vaak veel beter. Dat komt omdat ze erg strak zit en daardoor een zeer dunne isolerende luchtlaag creëert die erg snel opwarmt en vervolgens nauwelijks wordt verstoord. Bij een losser zittend kledingstuk zoals een dikke trui is die luchtlaag omvangrijker, waardoor de opwarming trager verloopt. Bovenden zorgt elke beweging ervoor dat die luchtlaag in beweging komt en mogelijk deels ontsnapt.
——————————————————————————————————–
Thermische onderkleding levert minstens evenveel warmte als een dikke trui, maar het comfort is veel hoger
——————————————————————————————————–
Het grootste voordeel van thermische onderkleding is evenwel het comfort. Ze levert dezelfde of een grotere isolatiewaarde dan een dikke trui, terwijl ze nauwelijks dikker is dan een t-shirt, en vrijwel even licht. Dat betekent dat je je lekker warm kan aankleden zonder dat je op een Michelin-mannetje lijkt, en zonder dat je een paar kilogram stof moet meedragen. Bovendien sluit thermische onderkleding nauw aan rondom je huid, zodat je lichaamsvorm behouden blijft. Je kan ze ook makkelijk onder een jeansbroek, een pak of een kleed dragen. Dat is overigens ook interessant voor wie graag de macho (of macha) uithangt, want je kan zelfs bij vriesweer ogenschijnlijk licht gekleed over straat wandelen – terwijl niemand ziet dat je intussen een super-geïsoleerde onderlaag draagt.
Thermische onderkleding is een relatief recent uitvinding – ze dateert uit het begin van de twintigste eeuw. Ze verdween met de opkomst van de centrale verwarming, maar maakte – in gewijzigde vorm en gemaakt uit andere materialen – een comeback in de sport. Bijna iedereen die gaat skiën of anderszins de bergen in trekt, draagt thermische onderkleding. Ook fietsers en lopers gebruiken ze.
Deze kledij heeft nog maar weinig te maken met de lange, vaalkleurige onderbroek waarin grootvader rondliep. De thermische onderkleding die vandaag wordt verkocht, is vaak erg modieus en soms niet te onderscheiden van gewone kleding. Bovendien komt ze in vele verschillende uitvoeringen en wordt ze nu ook speciaal voor vrouwen ontworpen.
Welk thermisch ondergoed kopen?
Niet alle thermische kledij is geschikt om er thuis mee in de sofa te zitten. Thermische onderkleding die voor sportbeoefening wordt gebruikt, heeft vaak twee functies: ze houdt niet alleen het lichaam warm, maar zorgt er tegelijk voor dat lichaamsvocht – zweet – snel van de huid wordt weggevoerd. Dat kan van levensbelang zijn voor wie inspanningen doet in een winters klimaat, vooral als die inspanning wordt afgewisseld met periodes van rust (zoals in een skilift zitten, of pauzeren tijdens een bergwandeling). Als zweet na de krachtinspanning tegen het lichaam blijft plakken – zoals dat met een katoenen onderhemd zou gebeuren – volgt er namelijk een plotse afkoeling die tot de dood kan leiden (onderkoeling of hypothermie).
Thermische onderkleding voor binnenshuis heeft die eigenschappen niet nodig: ze moet je alleen maar warm houden. Je moet dus goed uitkijken wat je koopt – sommige thermische kledij zorgt alleen maar voor een snelle afvoer van transpiratievocht, en levert helemaal geen warmte als je stilzit. Vertel de verkoper dus altijd waar de kleding voor moet dienen.
Synthetisch of natuurlijk materiaal?
Thermische kledij wordt gemaakt uit natuurlijk of synthetisch materiaal. Beide hebben hun voordelen en nadelen en ook synthetische kleding kan een duurzame keuze zijn – ondanks het feit dat ze uit aardolie is gemaakt. Dat is zeker zo als de synthetische onderkleding wordt gebruikt om te besparen op de verwarmingskosten: de energie die wordt uitgespaard door de thermostaat lager te zetten is vele malen groter dan de energie die het kost om het kledingstuk te maken. Het merk Patagonia zet de ingebedde energie en CO2-uitstoot van elk kledingstuk overigens op haar website: het energieverbruik schommelt rond de 30 megajoule (8 kWh). Daar verwarm je je huis nauwelijks een dag mee.
Bovendien maakt een aantal producenten gebruik van gerecycleerde plastics, terwijl natuurlijke stoffen niet altijd even milieuvriendelijk zijn: de katoenteelt (katoen is niet geschikt voor wintersport maar wel voor andere onderkleding) levert erg veel milieuproblemen op en schapen worden niet zelden behandeld met pesticiden en fungiciden. Synthetische kleding is ook beter bestand tegen slijtage, en gaat dus langer mee. Toch heeft thermische kleding gemaakt uit natuurlijke materialen – vooral wol – een belangrijk voordeel, of de grondstoffen nu wel of niet milieuvriendelijk worden geproduceerd: ze blijft heel lang fris ruiken. Synthetische onderkleding gaat bijzonder snel stinken, zelfs als er geen krachtinspanning wordt geleverd. Je hebt dus heel wat setjes onderkleding nodig. Het geurprobleem kan deels worden tegengegaan door een chemische behandeling van het kledingstuk, maar die is niet zo koosjer.
——————————————————————————————————–
De energie die wordt bespaard door de thermostaat lager te zetten is vele malen groter dan de energie die het kost om een synthetisch kledingstuk te maken.
——————————————————————————————————–
Tot voor kort was de meeste onderkleding voor sportbeoefening gemaakt uit synthetische materialen – polyester, polyamide, enzovoort. Ze is veel compacter dan de meeste wolsoorten, zodat een dunnere en lichte laag toch even goed isoleert. Dat is extra belangrijk voor wie er met de rugzak op uit trekt.
Bovendien is synthetische onderkleding zeer zacht voor de huid (niet iedereen verdraagt wol), voert ze erg snel transpiratievocht af, droogt ze erg snel, en – last but not least – is ze heel erg goedkoop. In een bekende sportwinkel vind je al voor 5 euro een lekker warm t-shirt met lange mouwen. Er bestaat geen goedkopere manier om op verwarming te besparen.
Wollen thermokleding
Ondanks de vele voordelen van synthetische materialen heeft wol sinds halverwege de jaren negentig een opvallende comeback gemaakt als materiaal voor thermische onderkleding. Het merk Icebreaker was de eerste fabrikant die zich opnieuw in de markt positioneerde met thermische onderkleding van wol. Het gebruikt de wol van het merinoschaap in Nieuw-Zeeland. Merino is één van de fijnste en zachtste wolsoorten die er bestaan en het materiaal doet in complexiteit niet onder voor de modernste synthetische materialen.
Deze thermische onderkleding is even zacht en compact als synthetische onderkleding. Bovendien blijft ze net als andere wolsoorten erg lang lekker ruiken. Icebreaker heeft er bovendien alles aan gedaan om de wol milieu- en diervriendelijk te produceren, zodat het merk nu een enorme populariteit geniet bij wintersporters. In veel tests komt het als één van de beste keuzes naar voren. Belangrijk nadeel is de prijs: een t-shirt kost makkelijk 100 euro en meer. Maar opnieuw geldt dat je die investering snel terugverdient als je dankzij je aankoop de verwarming een stuk lager kan zetten.
Ook het eerder genoemde merk Patagonia verkoopt een serie thermische kledij van het merinoschaap. Sommige fabrikanten, zoals Mammut (uit Zwitserland), Woolpower en Helly Hansen (beide uit Zweden) vermengen merino-wol met synthetische materialen voor hun thermische kleding. Het voordeel daarvan is dat de kledingstukken langer meegaan: wol verslijt sneller dan synthetisch materiaal, en de combinatie maakt de onderkleding sterker. Bovendien kunnen deze t-shirts en broeken ook op een hogere temperatuur worden gewassen.
——————————————————————————————————–
Wol van het merinoschaap is de beste – maar ook de duurste – keuze
——————————————————————————————————–
Het merk “Medina” maakt dan weer thermische onderkleding uit een mix van synthetische materialen en angora (gemaakt van konijnenvacht). Silkbody gebruikt zijde. Thermische onderkleding gemaakt uit katoen is overigens een betaalbaar en makkelijk te vinden alternatief voor wie het graag natuurlijk én betaalbaar houdt: hoewel het niet geschikt is voor sportbeoefening, is het wel een prima materiaal voor thuis. Het is wel minder warm dan wol. Schapenwol bestaat uit gekrulde vezels, zodat de isolerende lucht in duizenden kleine holtes wordt opgeslagen. Schapenwol is overigens ook één van de beste (maar duurste) isolatiematerialen voor de woning.
Leven zonder verwarming?
In principe kan je met kwaliteitsvolle thermische onderkleding – liefst aangevuld met een extra laag andere kleding – comfortabel televisie kijken bij eender welke temperatuur boven het vriespunt (beneden het vriespunt dreigt de waterleiding te bevriezen, dus dat is geen optie).Bij erg lage temperaturen is het wel verstandig om ook het hoofd en de handen te bedekken, omdat daar relatief veel warmteverlies plaatsvindt (een strategie van het lichaam om de afvoer van lichaamswarmte te beperken). Er bestaan ook thermische mutsen en handschoenen, met dezelfde eigenschappen: ze zijn erg dun in vergelijking met de warmte die ze bieden.
Bovendien zijn sommige thermische t-shirts uitgerust met een gat in de mouw waar je je duim kan doorsteken – je pols wordt zo bedekt, en dat is een deel van het lichaam waar erg veel warmte ontsnapt. Thermische sokken zijn natuurlijk ook een prima aanvulling.
Natuurlijk hoeven we niet zo fanatiek te worden om toch een enorme hoeveelheid energie te besparen. Als iedereen de thermostaat door het gebruik van gepaste kleding consequent een paar graden lager zou zetten, zouden we een nooit eerder geziene energiebesparing realiseren. Toch is het goed om weten dat thermische kleding indien nodig een verwarmingstoestel kan vervangen: we leveren de energie namelijk zelf, terwijl we voor de energie van een verwarmingstoestel meestal afhankelijk zijn van de aanvoer van fossiele brandstoffen – een aanvoer die om allerlei redenen niet zo vanzelfsprekend is.
——————————————————————————————————–
De Koreaanse overheid verplichtte haar ambtenaren deze winter om thermische onderkledij te dragen
——————————————————————————————————–
Gecombineerd met passiefhuizen en tegelkachels is moderne thermische kleding ook heel nuttig. Tegelkachels zijn bijzonder zuinig, maar ze warmen traag op en hebben niet hetzelfde potentieel als een centrale verwarming. Passiefhuizen (onder meer earthships) kunnen zelfs zonder verwarming ’s winters een redelijke binnentemperatuur halen, maar ook die ligt niet op het comfortniveau dat vandaag door een groot deel van de bevolking wordt verlangd. In combinatie met moderne thermische kleding worden deze opties opnieuw een stuk interessanter.
Isoleer je lichaam én je huis
Het enorme besparingspotentieel van goede kleding betekent uiteraard niet dat inspanningen op het vlak van efficiëntere verwarmingsketels en isolatie nutteloos zijn. Ook daar valt nog veel winst te halen, zeker in Vlaanderen waar woningen relatief slecht geïsoleerd zijn. Maar het potentieel van kleding is zo groot dat het onmogelijk – zoals nu – genegeerd kan worden. Hier op hameren zou veel nuttiger zijn dan al het geklets over driedubbele beglazing (peperduur) of warmtepompen (waar we later deze maand een artikel aan zullen wijden).
Een “union suit“, de voorloper van de moderne thermische onderkleding.
Bovendien veroorzaken zeer goed geïsoleerde woningen ook gezondheidsproblemen, die alleen met dure ventilatietechnieken (die overigens energie verbruiken) op te lossen zijn. Iets minder fanatiek huizen isoleren en iets meer nadruk op de isolatie van het lichaam is ook om die reden erg zinnig.
Ambtenaren in thermisch ondergoed
Misschien kan De Standaard het goede voorbeeld geven door haar redacteurs te verplichten om tijdens de winter in thermisch ondergoed naar kantoor te komen. En niets houdt de overheid tegen om hetzelfde te doen – niet alleen tijdens “dikke-truiendag”, maar heel de winter. Er is overigens sinds kort een precedent – al ontstond dat vanuit bezorgdheid over de energiebevoorrading wegens ongewoon lage temperaturen. De Zuid-Koreaanse overheid beperkte deze winter de temperatuur in alle overheidsgebouwen tot 18 graden en adviseerde haar ambtenaren om in thermische onderkledij naar kantoor te komen.
© Kris De Decker
——————————————————————————————————–
Verwante artikels:
- Bereken je kledingisolatie: de isolatiewaarde van kleding kan precies worden berekend aan de hand van de “clo”.
- Verwarm je kleren, niet je huis: wat geldt voor isolatie, geldt ook voor verwarming. Elektrische verwarmde kleding zou veel energie kunnen besparen als ze binnenshuis wordt gebruikt.
- Gelukkig in een huis van 8 vierkante meter
- Haal de zon in huis: tegelkachels en warmtemuren
- Hoe duurzaam zijn houtpellets?
- Verwarm je huis met aarde en autobanden: earthships
- Alle artikels over bouwen en wonen
——————————————————————————————————–
Stralingsverwarming: gezonde warmte met minder energie
“Het klimaat in Nederland en België noodzaakt om woonhuizen, kantoren, werkplaatsen en openbare gebouwen voor een deel van het jaar te verwarmen. Verwarmen kan op vele manieren: met blazers of radiatoren, met tegelkachels of infraroodpanelen. De verschillende warmtebronnen produceren verschillende soorten warmte, en deze warmte wordt door iedereen weer anders ervaren. Verwarming heeft een grote invloed op het comfort, de gezondheid, en op de productiviteit.”
“Met het boek Stralingsverwarming houdt auteur Kris De Decker niet alleen een pleidooi voor een efficiëntere verwarmingstechniek. In eenvoudige bewoordingen geeft hij een overzicht van de huidige wetenschap van verwarming. Hij belicht objectief de voordelen en nadelen van de bestaande en nieuwe technieken. Volgens hem wordt de optimale verwarming bereikt door een mix van convectie- en stralingswarmte, een combinatie die zowel schoon en zuinig, als gemakkelijk in praktijk te brengen is. Een uitstekende gids voor iedereen die wil weten hoe warmte werkt.”
Stralingsverwarming: gezonde warmte met minder energie (ISBN: 9789059729537) is te bestellen bij uitgeverij Eburon, telt 176 pagina en kost 19,95 euro. De verzendingskosten bij Eburon bedragen 1,95 euro voor Nederland en 11 euro voor België. Het boek kan ook in de boekhandel worden besteld, zonder bijkomende verzendingskosten.
——————————————————————————————————–
|
// http://pagead2.googlesyndication.com/pagead/show_ads.js |
www.lowtechmagazine.be 
Geef een reactie op bpjw Reactie annuleren