De minachting voor andere diersoorten zal de mens zuur opbreken – eerder vroeg dan laat.
Het succes van de menselijke soort is omgekeerd evenredig aan dat
van de meeste andere diersoorten. Grote dieren verdwenen al veel
vroeger in de menselijke geschiedenis, nu is het de beurt aan de
kleintjes. Recente studies registreren een snelle daling van het aantal
vogels, amfibieën en kleine zoogdieren. Met vissen is het nog erger
gesteld. De prooidieren van deze soorten doen het steeds beter naarmate
hun natuurlijke vijanden uitsterven, en dat belooft weinig prettige
gevolgen te hebben voor de mens. Alles wat steekt, prikt, bijt, ziek
maakt en kaal vreet, is in opmars.
——————————————————————————————————–
——————————————————————————————————–
Volgende week verschijnt er een onderzoek in het wetenschappelijke
tijdschrift Science dat voor het eerst sinds 1996 de huidige status van
zoogdieren in cijfers giet. De resultaten van de studie, samengesteld door 1.700 wetenschappers uit 130 landen, worden vandaag al bekend gemaakt op een congres van de International Union for Conservation of Nature (IUCN). De experts telden 5.487 soorten, inclusief – voor het eerst in rekening gebracht – mariene zoogdieren.
Hun conclusie: 1 op 2 soorten zoogdieren boert achteruit en 1 op 4
is met uitsterven bedreigd (het precieze percentage van de met
uitsterven bedreigde dieren is tussen 21 en 36 procent, die onzekerheid
is er omdat meer dan 800 soorten nauwelijks gekend zijn). Nog eens 323
soorten zijn “bijna” met uitsterven bedreigd. Sinds de jaren 1500 (het
referentiepunt voor de studie) zijn 76
soorten zoogdieren uitgestorven. Het tempo ligt nu vele malen
hoger als een paar honderd jaar geleden: momenteel bevinden 1.371
soorten zich in de gevarenzone.
——————————————————————————————————–
“In
tegenstelling tot vroeger tijden verdwijnen de meeste diersoorten niet
meer door de jacht, maar als een onopzettelijk gevolg van onze
technologische vooruitgang – het probleem is oplosbaar.”
——————————————————————————————————–
Verlies van habitat door oprukkende landbouw, verstedelijking en
infrastructuur is bij 40 procent van de bedreigde soorten de
belangrijkste oorzaak van hun nakend verdwijnen. De jacht bedreigt 17
procent van de soorten. Mariene zoogdieren (waarvan 1 op 3 soorten op
de rode lijst staat) worden voornamelijk bedreigd door de visserij (ze
sterven als bijvangst, op sommigen wordt gejaagd) en door vervuiling
(inclusief ons rond dobberende afval dat ze als voedsel aanzien).
Vogels
Vogels doen het niet veel beter. Eind vorige maand kwam er een
rapport uit van de Britse natuurvereniging Birdlife International: the state of the world’s birds.
Sinds 1500 zijn 150 vogelsoorten verdwenen en momenteel zijn 1 op 8
vogelsoorten (1.200 van 9.600 soorten) met uitsterven bedreigd. Ook tot
voor kort wijd verspreide en veel voorkomende soorten kennen een
scherpe terugval. Tussen 1980 en 2005 ging in Europa 45 procent van de
meest voorkomende vogelsoorten achteruit, met afnames in populatie tot
80 procent. Omdat ze zo talrijk waren, komen ze niet meteen op de rode
lijst terecht. Maar de trend is duidelijk gezet.
Wat vogels nekt, is hetzelfde wat zoogdieren de das om doet: het
verlies van habitat door oprukkende landbouw, verstedelijking en
infrastructuur. Het tweede grote probleem voor vogels is dat ze zich te
pletter vliegen tegen alles wat de mens bouwt. Tegen windmolens,
bijvoorbeeld, maar evengoed (en in veel grotere aantallen) tegen
hoogspanningslijnen, mobiele zendmasten en glazen gebouwen. Het verkeer
en industriële landbouw- en vistechnieken eisen ook een belangrijke tol
en de introductie van vreemde soorten, de vervuiling en de jacht maken
de lijst compleet.
Amfibieën, vissen en mariene zoogdieren
De meest bedreigde groep landdieren zijn de amfibieën. Vorige week
werd op een bijeenkomst van de Zoological Society of London een studie
voorgesteld die stelt dat meer dan de helft van alle Europese soorten kikkers, padden en salamanders binnen 40 jaar verdwenen zal zijn. Globaal zijn 1 op 3 soorten met uitsterven bedreigd. Sinds de jaren tachtig zijn er 150 soorten verdwenen.
Nog erger, maar helaas zo goed als onzichtbaar, is de status van
diersoorten in zeeën en oceanen. Voor 1 op 3 soorten mariene zoogdieren
(dolfijnen, bruinvissen, walvissen, zeekoeien) is de ondergang nakend,
zo blijkt uit het eerder aangehaalde onderzoek in Science. Het
precieze cijfer dat de wetenschappers aangeven is tussen 23 en 61
procent – de onzekerheid is groter omdat diersoorten in zee minder zijn
bestudeerd.
Vissen krijgen de grootste klappen van alle dieren: bijna alle
soorten dreigen op relatief korte termijn uit te sterven. Een eerder
onderzoek in Science schatte dat het hele visbestand in 2048 verdwenen zal zijn.
De tonijn, om maar een belangrijk voorbeeld te noemen, heeft maximaal
nog een jaar of 10 te gaan. Het is onvoorstelbaar dat overheden nog
steeds meer belang hechten aan de werkgelegenheid van vissers dan aan
het voortbestaan van de vissen zelf (wiens ondergang uiteraard ook de
ondergang van de vissers zal betekenen). Bovendien zijn de meedogenloze
technieken van de hedendaagse visserij ook de belangrijkste oorzaak
voor de achteruitgang van zeevogels en mariene zoogdieren.
Kwallen
Het verlies van biodiversiteit wordt vaak beschouwd als een probleem
van romantische zielen die het emotioneel niet aankunnen dat er ergens
in een ver regenwoud een roodgekleurd kikkertje verdwijnt. Maar elke
uitgestorven diersoort verandert ons ecosysteem, en de gevolgen daarvan
zijn niet altijd even prettig voor de mens. In zee doen twee
diersoorten het extreem goed: kwallen en inktvissen.
Dat is logisch, want de grootste vijanden van deze dieren zijn
vissen, en die zijn er steeds minder. De opmars van kwallen en
inktvissen is enigszins geruststellend, want aangezien die soorten ook
eetbaar zijn, staat de ineenstorting van het volledige visbestand
straks niet gelijk aan een globale hongersnood (en blijft er werk voor
vissers). Maar veel kwallen geven een zeer pijnlijke beet, sommige
soorten zijn dodelijk, en hun opmars zorgt er steeds vaker voor dat
badgasten een zwemverbod krijgen opgelegd. Als alle vis verdwenen is,
zal zwemmen in zee niet meer mogelijk zijn.
Insecten
Problematischer is dat ook op land het verdwijnen van diersoorten de
omgeving vijandiger maakt voor de mens. Kleine zoogdieren, en zeker
vogels en amfibieën, voeden zich met insecten. Aangezien al deze
diersoorten afnemen, zullen insecten het steeds beter doen, waarschuwde
Trent Garner, een van de onderzoekers van de Zoological Society of
London. Jeuk en ongemak zijn niet het enige gevolg daarvan – insecten
brengen ziektes over en kunnen de landbouwoogst vernietigen.
Insecten zijn de enige groep diersoorten die het goed doen (wat niet
wegneemt dat ook bepaalde insectensoorten met uitsterven worden
bedreigd). Opnieuw geldt dat insecten eetbaar zijn, en bovendien veel
voedingswaarde hebben. Maar hoewel het steeds vaker wordt aangeprezen,
kijkt wellicht niemand van ons uit naar een dieet van gefrituurde
meikevers en strontvliegen op stokjes. Veel zoogdieren en vogels
verzorgen bovendien de verspreiding van zaden van planten en bomen –
hun verdwijnen heeft dus ook een impact op de fauna, die dan weer van
levensbelang is voor de mens.
Hogere temperaturen
De opwarming van het klimaat versnelt de ondergang van veel
diersoorten. Tegelijk speelt ze in de kaart van opkomende soorten zoals
insecten en kwallen. Diersoorten die op eilanden leven of omringd zijn
door hoge bergketens zijn het meest kwetsbaar voor hogere temperaturen,
omdat ze hun habitat niet kunnen verlaten op zoek naar koelere oorden.
Maar ook elders zorgt een hogere temperatuur voor extra risico’s. Veel
amfibieën worden geveld door schimmels en infecties, waarvan de
verspreiding door hogere temperaturen wordt bevorderd.
Veel gevaarlijke insecten breiden hun leefgebied uit door de opwarming van het klimaat – bijvoorbeeld teken
zijn aan een flinke opmars bezig in Europa. In zee doet het warmere
water steeds meer subtropische (en soms dodelijke) kwallen naar
gematigder gebieden uitzwermen. Een nog groter gevaar is de impact van
insectenplagen op landbouwgewassen. De opwarming van het klimaat zal
een grote toename van mislukte oogsten door insectenplagen
met zich meebrengen, besloot een onderzoek begin dit jaar. De
wetenschappers stelden dat een hoger aandeel van CO2 in de atmosfeer
planten weliswaar sneller doet groeien, maar dat de schade aangericht
door insecten sneller toeneemt.
Onopzettelijk doding
Vroeger werden dieren uitgeroeid omdat ze eens gevangen en gedood
van levensbelang waren voor de mens: voor voedsel, kleding, wapens.
Vandaag wordt een groot deel van de diersoorten echter niet bedreigd
door de jacht, maar door “onopzettelijke doding”. Ze gaan dood zonder
dat het onze bedoeling is en zonder dat we er een voordeel uithalen.
Voor voeding en lederwaren rekenen we nu grotendeels op zelf gekweekte
dieren, wiens voortbestaan niet in gevaar is. In tegenstelling tot
vroegere tijden is het probleem dus oplosbaar. We zouden een verdere
uitroeiing van soorten kunnen voorkomen door rekening te houden met
dieren bij het ontwerp van steden, gebouwen, infrastructuur, landbouw-
en vistechnieken.
Met een beestentoren of prairietuin kan je zelf je steentje bijdragen aan het herstellen van de biodiversiteit.
© Kris De Decker
Alle afbeeldingen zijn van Heinrich Harder.
Voor alle duidelijkheid: de diersoorten op deze tekeningen zijn niet
allemaal door toedoen van de mens uitgestorven, de meesten verdwenen al
veel vroeger. Volgens veel biologen bevinden we ons momenteel in de zesde massale uitroeing in de geologische geschiedenis – dit keer veroorzaakt door de mens. De
precieze omvang ervan is niet bekend, omdat we niet weten hoeveel
diersoorten er bestaan. Er worden nog altijd veel nieuwe soorten
ontdekt – het bekende aantal soorten zoogdieren is met 19 procent
toegenomen sinds de laatste telling in 1996, en 50 procent daarvan kwam
onmiddellijk op de rode lijst terecht. Wellicht verdwijnen er veel
soorten voor we ze ontdekken.
Informatie over biodiversiteit in Nederland en België.
Meer op Lowtech Magazine :
België en Nederland voor de Industriële Revolutie
Microwindturbines: veel geld voor weinig energie
www.lowtechmagazine.be 
Plaats een reactie